Zajezdnia Niemierzyn – od zajezdni do muzeum – Szczecińskie Towarzystwo Miłośników Komunikacji Miejskiej

Historia powstania muzeum w zajezdni Niemierzyn

Kiedy w 10 lat po elektryfikacji tramwajów (1897 r.) zaczęło brakować miejsca na zwiększającą się ilość wagonów, postanowiono zbudować nową zajezdnię. Po wieloletnich negocjacjach z Urzędem Miejskim wybrano odludne miejsce na granicy miasta. Za istniejącymi już budynkami znajdowały się tutaj tylko ogrody działkowe i cmentarz dzielnicowy. W 1912 roku została zbudowana w tym miejscu zajezdnia tramwajowa Nemitz (Niemierzyn).
Po 92 latach funkcjonowania zapadła decyzja o zamknięciu zajezdni Niemierzyn. W dniu 1.10.2004 roku nastąpił ostatni w historii wyjazd z tej zajezdni liniowego tramwaju na trasę. Rola ta przypadła wagonowi GT6-508, który wyjechał z zajezdni by obsługiwać linię 11. Na zajezdni tuż przed wyjazdem było umożliwione wykonywanie pamiątkowych zdjęć, z czego skorzystała spora liczba osób, które przyszły pożegnać tę najbardziej klimatyczną ze szczecińskich zajezdni…

Kierownik zajezdni Niemierzyn i motorniczy ostatniego tramwaju
fot. Konrad Stachura

Więcej informacji o historii zajezdni Niemierzyn

Zgodnie z wcześniejszym zamysłem Urzędu Miasta Szczecin, w kamienicy frontowej, w której znajdowały się pomieszczenia administracyjne zajezdni, a wcześniej także i mieszkania (już od kilku lat puste), miały powstać pomieszczenia biurowe na potrzeby szczecińskich organizacji pozarządowych (ostatecznie będą tam pomieszczenia muzealne – dodatkowe sale wystawiennicze, biura i zaplecze). Przebudowa kamienicy została w tym celu włączona do realizowanego właśnie miejskiego programu rewitalizacji. Programem tym została jednak pierwotnie objęta wyłącznie kamienica, nie została natomiast włączona do programu hala byłej zajezdni. Miastu brakowało pomysłu na wykorzystanie hali, skutkiem czego pozostawiono ją do bliżej nieokreślonego przyszłego zagospodarowania.

Dzięki wielomiesięcznym staraniom na rzecz powstania muzeum, czynionym przez Szczecińskie Towarzystwo Miłośników Komunikacji Miejskiej od momentu powzięcia decyzji o zamknięciu zajezdni Niemierzyn, udało się stowarzyszeniu zainteresować swoim pomysłem m. in. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Miejskiego Konserwatora Zabytków oraz Urząd Miasta Szczecin. Dzięki temu idea powstania muzeum stawała się coraz bardziej realna, aż w końcu zadecydowano o przeznaczeniu hali dawnej zajezdni na obiekt muzealny, w którym będą prezentowane zabytki techniki i komunikacji.

Jest szansa, że powstanie szczecińskie muzeum techniki i inżynierii miejskiej. Pomysł popierają członkowie Komisji Edukacji, Kultury i Sportu, dyrekcja Muzeum Narodowego w Szczecinie i miejski konserwator zabytków. Instytucja współpracowałaby m.in. ze stowarzyszeniami miłośników komunikacji i starych samochodów. […]
Więcej…
ArR, Kurier Szczeciński, 31.12.2004 r.

Projekt budowlany na adaptację nieczynnej zajezdni tramwajowej na cele muzealne miasto chciałoby mieć już w tym roku. Świetlana przyszłość obiektu przybiera realne kształty. Wczoraj w Urzędzie Miejskim odbyło się spotkanie zespołu, który pilotuje przerobienie zamkniętej pod koniec ubiegłego roku zajezdni przy ul. Niemierzyńskiej w muzeum. […]
Więcej…
Maciej Janiak, Głos Szczeciński, 16.06.2005 r.

Wizualizacja koncepcji architektonicznej, zaprezentowanej w dniu 15.06.2005 roku na spotkaniu w Urzędzie Miasta w Szczecinie

Z dniem 1.09.2005 roku Szczecińskie Towarzystwo Miłośników Komunikacji Miejskiej, na mocy umowy podpisanej dzień wcześniej z Miejskim Zakładem Obsługi Gospodarczej, otrzymało w bezpłatne użytkowanie halę byłej zajezdni tramwajowej Niemierzyn, wraz z placem manewrowym przed halą. Zgodnie z treścią umowy użyczenia, STMKM ponosiło wszystkie koszty eksploatacji i utrzymania obiektu. W związku z powyższym, stowarzyszenie otrzymało od Urzędu Miasta Szczecin specjalną dotację na pokrycie ponoszonych wydatków.

Do czasu ukonstytuowania się muzeum, obiekt trafił pod opiekę STMKM, dzięki czemu hala byłej zajezdni, jeszcze przed powołaniem na jej terenie instytucji muzealnej, mogła być wykorzystywana jako miejsce stacjonowania i renowacji historycznych pojazdów i innych eksponatów, przeznaczonych w przyszłości na eksponaty muzealne.

Na zlecenie Urzędu Miasta Szczecin w 2005 roku sporządzony został projekt techniczny adaptacji hali byłej zajezdni na cele muzeum. Otwarcie muzeum dla zwiedzających planuje się na rok 2009. Równocześnie członkowie stowarzyszenia zabiegali o jak najszybsze sprowadzenie z innych zajezdni na teren przyszłego muzeum pierwszych historycznych wagonów tramwajowych oczekujących na renowację, by móc własnymi siłami rozpocząć prace remontowe przy wagonach.

W dniu 2.09.2005 roku odbyło się w Urzędzie Miasta Szczecin posiedzenie Komisji ds. Edukacji, Kultury i Sportu Rady Miasta, poświęcone przyszłemu muzeum techniki i komunikacji w obiekcie po byłej zajezdni Niemierzyn. W trakcie posiedzenia zostało ustalone, że na sesji Rady Miasta powinien wkrótce stanąć projekt powołania instytucji pod nazwą „Muzeum Techniki i Komunikacji w Szczecinie”, wraz z planem budżetowym na rok 2006 i lata następne. Przyjęcie tej uchwały pozwoli miastu aplikować o pozyskanie funduszy europejskich na realizację projektu adaptacji zajezdni na muzeum. Według informacji udzielonych przez dyrektora Muzeum Narodowego w Szczecinie, orientacyjny koszt funkcjonowania muzeum wyniesie około 1.100 tys. zł rocznie. Miejski Konserwator Zabytków poinformował natomiast, że w ciągu najbliższego miesiąca zostanie rozpoczęta procedura wpisu zajezdni Niemierzyn do rejestru zabytków.

W dniu 7.11.2005 roku odbyła się w Urzędzie Miejskim w Szczecinie długo oczekiwana przez zainteresowane strony sesja Rady Miasta, podczas której odbyło się między innymi głosowanie nad projektem uchwały o utworzeniu i nadaniu statutu Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie. Niniejsza uchwała, powołująca z dniem 1.01.2006 roku nową samorządową instytucję kultury, została przyjęta 23 głosami za i jednym przeciw. Według wstępnie przyjętego planu finansowego dla Muzeum na rok 2006, kwotę dotacji podmiotowej z budżetu miasta, przeznaczonej na działalność muzeum przy zatrudnieniu 8 osób, oszacowano na 510.000 zł. Kwotę dotacji na rok 2007 szacuje się na 670.000 zł. W przyjętej w dniu 19.12.2005 roku przez Radę Miasta uchwale budżetowej na 2006 rok, na dotację dla Muzeum Techniki i Komunikacji w 2006 roku przewidziano kwotę 350.000 zł.

Ze względu na planowane prace budowlane przy adaptacji byłej zajezdni na obiekt muzealny, Urząd Miasta przygotował niezbędną dokumentację i wystąpił z aplikacją o pozyskanie funduszy europejskich na częściowe sfinansowanie tych prac. Zabiegano o pozyskanie środków finansowych pochodzących z tzw. norweskiego instrumentu finansowego, przeznaczonego na rewitalizację historycznych obiektów poprzemysłowych, połączoną ze zmianą ich funkcji użytkowej na kulturalną. Niestety, pomimo bardzo dobrego wpisywania się przedsięwzięcia w formułę funduszu, szczeciński wniosek nie został zakwalifikowany do pozyskania dotacji w roku 2006.

Równolegle do spraw toczących się w murach Urzędu Miasta, trwała procedura wpisu zajezdni Niemierzyn do rejestru zabytków. I tak, w dniu 17.11.2005 roku nastąpił długo wyczekiwany moment, kiedy to nieczynna zajezdnia tramwajowa przy ul. Niemierzyńskiej 18a została wpisana do wojewódzkiego rejestru zabytków. Od tej chwili cały obiekt znajduje się pod pełną ochroną prawną służb ochrony zabytków.

W dniu 15.12.2005 roku Prezydent Miasta Szczecina Marian Jurczyk mianował pierwszego w historii dyrektora Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki. Dyrektorem nowopowstającego muzeum został Stanisław Horoszko – dotychczasowy kierownik Działu Sztuki Dawnej w Muzeum Narodowym w Szczecinie oraz kurator Muzeum do spraw współpracy polsko-niemieckiej. Przyszły dyrektor był już od kilku miesięcy – z ramienia Muzeum Narodowego – wespół z STMKM zaangażowany w działania mające na celu doprowadzenie do powstania muzeum.

W nocy 27-28.12.2005 roku po ponad rocznej nieobecności pojawiły się znowu na terenie nieczynnej zajezdni Niemierzyn wagony tramwajowe. Stało się to możliwe za sprawą Szczecińskiego Towarzystwa Miłośników Komunikacji Miejskiej, które przyczyniło się do zachowania kilku nieczynnych wagonów historycznych, z myślą o ich odbudowie na przyszłe eksponaty muzealne. Dzięki doprowadzeniu do powołania muzeum, które powstanie na terenie dawnej zajezdni, możliwy stał się transport przyszłych eksponatów na ich docelowe miejsce. Około północy, dzięki pomocy Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego, przetransportowano z zajezdni Pogodno na zajezdnię Niemierzyn trzy niesprawne historyczne wagony z lat 50. i 60. ubiegłego wieku: dwa polskie wagony z rodziny 4N (nr 286 i nr 386) i jeden niemiecki wagon doczepny typu B4 (nr 953). Wagony, po ich przywróceniu do dawnej świetności, staną się eksponatami muzealnymi.

W trakcie przejazdu przez plac Grunwaldzki

Po przybyciu pierwszych wagonów na teren powstającego muzeum, STMKM zintensyfikowało swoje starania na rzecz stopniowego przywracania dawnej świetności przyszłym eksponatom. Dzięki tym staraniom, jeden z przybyłych niesprawnych i zniszczonych wagonów przechodzi obecnie remont kapitalny, którego pierwszy etap wykonywany jest na terenie dawnej hali remontowej zajezdni Niemierzyn własnymi siłami członków stowarzyszenia, z pomocą środków finansowych uzyskanych od Urzędu Miasta Szczecin.

Będzie to drugie takie miejsce w kraju i jedno z niewielu w Europie. Miejsce, które na pewno stanie się atrakcją Szczecina. Wszystko dzięki „cudom techniki” z poprzednich dekad. Oficjalnie właśnie dziś rozpoczyna działalność Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki. […]
Więcej…
Telewizja Polska, 1.01.2006 r.

W dniu 3.02.2006 roku na terenie dawnej zajezdni tramwajowej Niemierzyn odbyła się uroczysta inauguracja działalności Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie. Podczas inauguracji odbyła się prezentacja multimedialna wizualizacji przyszłego muzeum, po zakończeniu której odbył się przejazd specjalny wagonami historycznymi udostępnionymi na tę okazję przez Miejski Zakład Komunikacyjny, a następnie odbył się wernisaż wystawy fotograficznej pt. „Tramwaje szczecińskie w starym obiektywie”, przygotowanej na terenie powstającego muzeum przez członków Szczecińskiego Towarzystwa Miłośników Komunikacji Miejskiej.

Zabytkowe wagony i ich motorniczowie na terenie muzeum

W dniu 7.06.2006 roku na terenie Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego odbyła się uroczystość przekazania w depozyt Muzeum Techniki i Komunikacji kolejnych sześciu niesprawnych historycznych wagonów tramwajowych. W nocy 7-8.06.2006 roku odbył się transport wagonów na teren dawnej zajezdni Niemierzyn. Tym sposobem, na terenie nowopowstałego muzeum znajduje się obecnie już 9 wagonów.

Oprócz wagonów tramwajowych, na terenie Muzeum Techniki i Komunikacji znajdują się także już dwa historyczne autobusy, zachowane dzięki wcześniejszym staraniom STMKM, a następnie sprowadzone na teren muzeum.

W dniu 22.07.2006 roku na terenie dawnej zajezdni tramwajowej Niemierzyn odbyła się oficjalna prezentacja wagonu tramwajowego o numerze taborowym 713, wieńcząca ciekawą inicjatywę twórczą, polegającą na pomalowaniu przez artystów plastyków wagonu w taki sposób, by tworzył on mobilną reklamę Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie. Tak pomalowany wagon jeździ po mieście jako normalny wagon liniowy, przypominając o fakcie powstania w Szczecinie nowego muzeum.

Od tamtego czasu na terenie powstającego muzeum co jakiś czas odbywają się przeróżne okolicznościowe wystawy, imprezy i dni otwarte – często przy współudziale STMKM – dające przedsmak tego wszystkiego, co muzeum będzie mieć do zaoferowania po ostatecznym jego otwarciu dla publiczności. Nastąpi to po zakończeniu przebudowy obiektu dawnej zajezdni tramwajowej na cele muzealne oraz po zgromadzeniu i przygotowaniu do ekspozycji zbioru eksponatów. Dotychczasowy bieg wydarzeń pozwala jednak mieć nadzieję, że już w niedalekiej przyszłości Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w Szczecinie otworzy swoje podwoje dla szerokiej rzeszy zwiedzających.

Tekst i foto: Robert Łubiński, 2006 r.